El monte Denali, enantes denomináu monte McKinley, ye'l monte más altu de América del Norte, con una altitú de 6190 msnm. Ta asitiáu na cordal d'Alaska, nel centru-sur del tao de Alaska (EE. UU). A pesar de nun ser unu de los más altos del mundu, el desnivel qu'hai que superar (unos 4000 m dende'l campu base), al pie de les baxes temperatures, dada la so cercanía al círculu polar árticu, faen del Denali unu de los picos más complicaos de xubir. El nome Denali significa «el Grande» nes llingües atabascanas.
Dende 1896, y de forma oficial de 1917 a agostu de 2015, denominóse monte McKinley n'homenaxe al 25.º presidente estauxunidense, William McKinley.
Atopar nel Parque nacional y reserva Denali, formando parte de la cordal d'Alaska, con 6168 msnm, onde de la mesma s'atopen importantes cumes, como'l monte Hunter, el monte Foraker, o'l monte Huntington. A tan solu trés graos del círculu polar árticu (63º5'52,34"N), ye'l seis mil» más septentrional del mundu. Toles demás cumes de más de 6000 m tán asitiaes ente 43ºN y 32ºS.
El monte McKinley ye conocíu davezu como monte Denali, que significa "el Grande" nel llinguaxe de los dena'ina, y qu'al empar ye'l nome oficial reconocíu pol Estáu d'Alaska. En 1897 el monte foi bautizada como Monte McKinley n'honor del presidente de los Estaos Xuníos William McKinley. Activistes en pro de los derechos de los amerindios empezaron a primir pola torna del nome orixinal, ensin connotaciones colonialistes, y de fechu ye'l nome preferíu polos montañeros.
Cuando'l Parque Nacional de Denali foi establecíu en 1980 l'Estáu fixo camudar el nome, pero non asina'l Comité de Nomes Xeográficos de los Estaos Xuníos, que caltuvo inda'l nome de "McKinley". La xente d'Alaska prefier "Denali", pero como'l nome de McKinley dexa estremar meyor ente'l Parque y el monte, el nome anglosaxón inda tien bastante popularidá.
El 30 d'agostu de 2015, xustu antes d'una visita presidencial a Alaska, l'alministración de Barack Obama anunció que'l nome Denali sería restauráu acordies con la designación de la Xunta Xeográfica d'Alaska.
El monte Denali tien una prominencia cimera a la del Everest. Magar que el techu del mundu ye 2700 metros más altu, el fechu de tener la base na pandu del Tíbet (a un altor de 5200 metros) fai que la so prominencia real sía solo de 3700 metros. La base del Denali ta asitiada nun pandu d'unos 600 metros d'altitú, convirtiéndose asina nuna "paré" de 5500 metros.
El monte tamién se caracteriza por conferir a los escaladores un inusual altu riesgu de carecer el llamáu mal d'altor, lo añedío a la presencia perenne d'un clima polar, por cuenta de la so llatitú y la proximidá a un jet stream. Nel ecuador, un monte d'esti altor tendría un 47 % más d'osíxenu disponible nel so visu.
El clima nel monte Denali combina'l clima polar propiu de la rexón na que s'atopa col clima de monte dada la so altitú. Esto traduzse nunes condiciones meteorolóxiques bien estremes. Les xelades y les abondoses nevades, presentes tol añu, enzanquen la vida vexetal y animal, según la mesma ascensión pa los alpinistes. Otru factor determinante d'esti clima tan fríu ye'l vientu, que puede llegar a algamar los 100 km/h nel cume.
En xunu de 2002, asitióse una estación meteorolóxica al nivel de los 5800 metros d'altitú. Esta estación meteorolóxica foi diseñada pa tresmitir datos en tiempu real, pal so usu pol públicu na esguilada y la comunidá científica.
La estación meteorolóxica rexistró una temperatura de -59,7 °C el 1 d'avientu de 2003. El día anterior, el 30 de payares de 2003, una temperatura de -59,1 °C que, combináu con vientu a una velocidá de 29,6 km/h, produció una sensación térmica récord nel continente norteamericanu de -83,4 °C.
Inclusive en xunetu, esta estación meteorolóxica rexistró temperatures d'hasta -30,5 °C.
Magar ser yá conocíu polos amerindios, quien lo bautizaron como Denali, los primeros homes blancos que contemplaron el monte fueron el esploradores de la fiebre del oru, a finales del sieglu XIX. Maraviaos pol so impresionante figura, nun tardaron n'entamar espediciones al so cume.
El doctor Frederick A. Cook, dempués de dos intentos fallíos d'atopar una vía p'algamar el cume, decidió n'agostu de 1906 faer un últimu intentu, solamente acompañáu por un ayudante nativu. Al so regresu, aseguró qu'algamara'l cume, consiguiendo asina una gran reconocencia como alpinista. Tres la publicación del llibru To the Top of the Continent, onde se narraba la fazaña, incluyíes supuestes semeyes del cume, dellos esploradores que lu acompañaron nos sos primeros intentos aseguraron conocer el sitiu esactu onde fueron tomaes les fotografíes. Esto llevólos en 1910 a entamar una espedición pa desmentir la versión del doctor, y siguiendo la ruta que describiera, llegaron al puntu que consideraben como'l final de la hestoria real y tomaron les mesmes fotografíes que publicó Cook. Taben a unos 30 km del cume. Mentanto, un grupu de montañistas que partiera camín del cume pel sur volvió asegurando qu'había llegáu y que, pa demostralo, dexaren un estil de 4 m na qu'habíen izado una bandera.
Yá en 1912, Brown y Parker, quien formaren parte del equipu na espedición pa desmentir a Cook, volvieron intentalo, cola ayuda d'un tercer home, Merle LeVoy. Tres una dura ascensión y daes les males condiciones climatolóxiques, tomaron la decisión de volver al campamentu base cuando casi algamaren el cume. Ente los munchos percances qu'atoparon nel so camín, cabo destacar que namás baxar sintieron unu de los mayores terremotos conocíos, el qu'acompañó la erupción volcánica de Katmai. Tolos grandes picos de xelu que tuvieron qu'esguilar quedaron amenorgaos a bloques de xelu espardíos pola nieve.
Más tarde, otru home decidió intentalo. El so nome yera Hudson Stuck, misioneru d'unos cincuenta años. En compañía del so equipu (Hudson Stuck, Harry Karstens, Walter Harper y Robert Tatum) tomaron la mesma ruta norte que siguieron Brown y Parker. Tres delles selmanes d'ascensión pela ruta estrozada pol terremotu, el 7 de xunu de 1913 partieron camín del cume. En pasando pol puntu onde se quedaron Brown y Parker, nun tardaron n'algamar. Nella nun atoparon nengún mástil de madera, pero fixeron un gran afayu: diéronse cuenta de que'l monte tenía un segundu picu asitiáu más al sur, más baxu. En contemplándolo en tientes colos prismáticos, diéronse cuenta de que, efectivamente, había un estil claváu na nieve. Pasaron 19 años hasta qu'otru grupu d'alpinistes, ente los que s'atopaba'l principal responsable del parque Denali, intentar.
En xunu de 2014, el montañeru español Killian Jornet llogró establecer el récord d'ascensu y descensu del Denali pela ruta West Buttress, asitiándolo en 11h y 46 minutos. Facer con una combinación de tramos con crampones y tramos con esquís.
